«بارشهای یکهفته اخیر هشت برابر بارشهای بلند مدت کشور در همین دوره زمانی بوده است.» این خلاصه گزارش سازمان هواشناسی است. با این وجود وزارت نیرو میگوید که «سیلابهای اخیر مقدار کمیذخایر آبی کشور را افزایش داده و بحران خشکسالی همچنان کشور را تهدید میکند.» آن گونه که در این گزارشها آمده این سیلابها فقط ۱.۲ میلیارد مترمکعب آب سدهای ایران را اضافه کردهاند. حال آنکه مجموع ظرفیت سدهای ایران حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب است. هم زمان با انشار وضعیت نگران کننده موجودی سدهای کشور این سوال مطرح است که چطور سیلی که به ۱۵ استان کشور خسارت جدی وارد کرده تنها حدود ۲ درصد سدهای کشور را پر کرده است؟ برخی در این روزها به ظرفیت خالی سدسازی در کشور اشاره میکنند و برخی دیگر مدعی اند که جانمایی اشتباه سدها موجب شده که کارایی لازم را نداشته باشند. کارشناسان محیط زیست معتقدند «علت اصلی وضعیت بد تالابها در استان خوزستان به خصوص هورالعظیم و شادگان سدسازیهای بیش از حد توان رودخانههای منتهی به تالابهاست.» فیروز قاسم زاده سخنگوی صنعت آب که به نوعی معتقد است سدسازیهای سال گذشته بدون تحقیقات کامل صورت گرفته، چند وقت پیش در یک نشست خبری اعلام کرد که برای ساختن یک سد باید وضعیت بارندگی یک منطقه طی یک بازه زمانی ۵۰ ساله مورد بررسی قرار بگیرد. اینکه بعد از یک سیلاب نهضت سدسازی در کشور شروع شود، به هیچ وجه منطقی نیست. به عبارتی دیگر برخی از سدها بیشتر از اینکه جنبه اقتصادی و زیست محیطی داشته باشند، جنبه سیاسی دارند. برخی از صاحبان قدرت و نمایندگان مجلس آنها بدون هیچ کار کارشناسی و بررسی علمیفقط میخواهند برای خودشان کارنامه مثبتی رقم بزنند به همین دلیل اصرار به ساخت سد یا اجرای یک پروژه عمرانی در منطقه و شهر خود دارند. در این میان هستند کارشناسانی که معتقدند که بعد علمیو فنی ساخت سد در برخی از مناطق نادیده گرفته شده است. هدایت فهمی معتقد است برخی از سدها بیشتر از اینکه جنبه اقتصادی و زیست محیطی داشته باشند، جنبه سیاسی دارند، او میگوید: متاسفانه خیلی از پروژههای عمرانی در ایران تنها بر اساس منافع حزبی، منطقهای یا استانی در دستور کار قرار میگیرد. این میشود که استانهای خشک و کم آب کشور به قطبهای تولید فولاد و پتروشیمیتبدیل میشوند. کافی است که به این فهرست توجه کنید؛ مجتمع فولاد مبارکه (اصفهان)، کارخانه صبا فولاد زاگرس (شهرستان بروجن)، ذوبآهن امیرکبیر اراک (استان مرکزی)، فولاد کویر دامغان (استان سمنان)، شرکت فولاد فسا (استان فارس)، فولاد یزد (استان یزد)، صنایع فولاد کرمان (استان کرمان). همه اینها نشان میدهد که در تعریف طرحها و پروژههای خود، هیچ توجهی به ظرفیت آبی استانها و شهرها نمیکنیم. او ادامه داد: متاسفانه بسیاری از سدها و پروژههای آبی کشور به اصرار و سفارش برخی از صاحبان قدرت و نمایندگان مجلس کلید میخورد. آنها بدون هیچ کار کارشناسی و بررسی علمیفقط میخواهند برای خودشان کارنامه مثبتی رقم بزنند. حال آنکه این کار آنها موجب تخریب زیست بوم و محیط زیست منطقه شده و آثار مخرب آن صدها برابر بدتر از رونقی است که ساخت یک سد یا اجرای یک پروژه عمرانی است که در کوتاه مدت میتواند ایجاد کند.
این کارشناس حوزه آب معتقد است که تغییرات اقلیمی، اتفاقی اجتنابناپذیر که به صورت تدریجی در حال روی دادن است. تغییراتی که ایران هم گریزی از آن ندارد. آنچه جای سوال دارد بی برنامگی مسئولین و غافلگیری آنها در مواجهه با این تغییرات است. به عنوان نمونه ایران در فصل تابستان عموما بارندگی ندارد اما امسال از ابتدای تیر تا دهمین روز مرداد ۱۴۰۱ حدود ۷/ ۱۳ میلیمتر بارندگی داشته که نسبت به بلندمدت حدود ۱۸۴ درصد رشد نشان میدهد. از سویی دیگر، با وجود کاهش ۹ پلهای فاصله بارشهای سال آبی ۱۴۰۱ نسبت به میانگین بلندمدت بارش در کشور، ۳۰ استان کشور همچنان درگیر کاهش بارندگی هستند و فقط هرمزگان است که تا اینجای سال رکورد زده و بالاتر از میانگین بلندمدت خود، پذیرای بارشهای بیشتری نسبت به سالهای اخیر بوده است. در روز نهم مرداد نیز دو منطقه در استانهای سیستانوبلوچستان و فارس با عبور از سطح ۵۰ میلیمتر، بالاترین ارقام بارندگی را رقم زدهاند. با توجه به افق بلندمدت، کاهش بارش در اغلب مناطق کشور کاملا محسوس است. افق بلندمدت از آن جهت تصویر دقیقتری از وضعیت آبی استانها و کشور نشان میدهد که پتانسیل آبی کشور را با توجه به تغییرات اقلیمیبه نمایش میگذارد. در نمای بلند مدت، کشور ۵۶ میلیمتر کمبود بارندگی دارد.
این عدد تا هفته قبل حدود ۶۵ میلیمتر بود که بارندگیهای سیلآسای اخیر کمیاز این فاصله کاست و تداوم این بارندگی احتمالا بازهم این شکاف را کمتر خواهد کرد. به عبارتی دیگر، نسبت به سال گذشته اما عملکرد کشور از منظر بارشها بهتر بوده که این به معنی بروز بهبود کوتاهمدت در وضعیت آبی ایران است. بارشهای سال جاری در حالی بهتر از سال ۱۴۰۰ است که بارندگی تابستانی به دلیل سرعت بالاتر تخریب و خشک بودن خاک، پدیدههایی نظیر تبخیر سریع و وقوع سیلاب را به همراه دارد. البته بارندگیهای تابستانی در سالجاری کاملا بیسابقه است.