بد نیست بدانید كه پرونده قصاص برومند نجفی، محیط بانی که در درگیری در منطقه حفاظت شده بیستون استان کرمانشاه، منجر به مرگ جوان ۲۳ ساله شده بود، اردیبهشت امسال به منظور اعمال ماده ۴۷۷ آیین دادرسی کیفری مورد موافقت رئیس قوه قضاییه قرار گرفت. سال گذشته حکم قصاص محیطبان کرمانشاهی در دیوانعالی کشور تأیید و ابلاغ شده بود و فقط عالیترین مقام دستگاه قضایی میتوانست درخواست اعاده دادرسی برای آن صادر کند. از مرداد سال۹۹ تا پیش از نخستین جلسه اعاده دادرسی، فعالان محیط زیست ازجمله بهمن ایزدی و دکتر هوشنگ ضیایی به دنبال جلب رضایت از پدر مقتول با ریشسفیدی، بارها به دیدن این خانواده رفته بودند. بهمن ایزدی معتقد است پروندههایی از این دست را نمیتوان فقط با ابزار قانون حل و فصل کرد. قانون ابزاری خشک است و در بیشتر مواقع منجر به طولانیتر شدن پرونده میشود. قانون سیاه و سفید است و پردههای رنگ بین این دو را لحاظ نمیکند. ولی ما آدمها با درک متقابل و همدلی میتوانیم به نتیجه انسانیتر برسیم. فارغ از اینکه قانون ضعفهای خود را دارد و میتوان به طور مفصل به آن پرداخت، به نظر من محیط بانها به دلیل سیاستهای مبهم سازمان حفاظت محیط زیست مورد مسامحه و ظلم قرار گرفتهاند. از یک سو به آنها میگویند باید دستورالعملهای اجرایی حفاظت را رعایت و منطقه را با چنگ و دندان حفاظت کنید و از سوی دیگر وقتی اتفاقی این چنین، رخ میدهد پشتشان را هم از نظر قانونی و هم از نظر حقوقی خالی میکنند؛ سازمان حفاظت محیط زیست با این استدلال که نمیتوان محیط بان را با دست خالی به مقابله با متخلف تا دندان مسلح فرستاد، قانونی را در مجلس دنبال کرد که براساس آن محیط بانان در درگیریها حمایت بیمهای و قضایی داشته باشند. هر چند هنوز سازمان به دنبال رفع ابهامات این قانون است، ولی انتظار میرفت که پس از تصویب این قانون با محیط بانان در محاکم، مانند نیروهای انتظامیبرخورد شود. بهمن ایزدی اساسا از مخالفان مسلحشدن محیط بانان است و میگوید: من مخالف مدیریت منطقه مبتنی بر مدیریت فیزیکی و استفاده از سلاح از سوی محیط بانان هستم. محیط بانی و حفاظت از مناطق، شغلی است که باید مبتنی بر مهرورزی، دوستی و ارتباط نزدیک و مؤثر با جوامع محلی باشد. اجرای قانون با سلاح به نتیجه نمیرسد. در ادارات کل استانها در نهایت به همین اصل اساسی در حفاظت میرسند ولی هیچ ارادهای برای لحاظ کردن مردم در امر حفاظت وجود ندارد. حتی کمکهای مردمیبرای مدیریت و حفاظت مشارکتی را نادیده میگیرد.
بهمن ایزدی، فعال محیط زیست معتقد است که مسئولان ما در چنین وقایعی انعطاف ندارند و نمیخواهند بپذیرند که «همه چیز در قانون خلاصه نمیشود». او میگوید: این خانواده آماده بخشش بود. پدر یوسف فقط فرزند ۲۲ سالهاش را از دست نداده بود. در این تراژدی مادر ۳۹ ساله یوسف پس از ۶ماه سوگواری بر سر مزار پسرش در روز مادر جانش را از دست داد. مسئولان سازمان به جای اینکه سمت گرههای قانونی بروند، میبایست درک عمیقتری از متلاشیشدن این خانواده داشته باشند. من صحنه درگیری را بارها بررسی کردهام و میدانم محیط بان بر اثر خطای دید، به جای شلیک به لاستیک، به سرنشین تیراندازی کرده است. مسئولان محیط زیست به جای درک متقابل خانواده متوفی، راه دفاع اشتباهی را رفتند. این خانواده آماده بود که رضایت دهد ولی به جریان انداختن پرونده پس از رأی دیوانعالی باعث شد که تصور کند حقش قرار است پایمال شود، درصورتی که در بین عشایر و اقوام آنچه اختلافها را برطرف میکند، ساز و کارهای ریش سفیدی و مذاکره بزرگان قوم است؛ همان طور که در پرونده ۴محیط بانی که به قصاص محکوم شده بودند و با کمک بزرگان اقوام و عشایر رضایت اولیای دم گرفته شد.
او هنوز نگران ادامه داشتن و پیچیده شدن ماجراست و میگوید: در پروندههای این چنینی حتی اگر حکم تبرئه محیطبان را هم بگیریم موضوع «تراژدی مرگ» تمام نمیشود. سازمان حفاظت محیط زیست باید به عمق مسائل نیز بپردازد و علاوه بر وجه حقوقی، روی مسائل جامعه شناختی، روانشناختی و فرهنگی نیز کار کند.
حالا ۲خانواده متلاشی شدهاند. و برومند نجفی نیز به جمع ۱۴۵محیط بانی اضافه شده است که در راه حفاظت از محیط زیست به درجه رفیع شهادت نائل آمده. بهمن ایزدی که سالها برای ریشسفیدی در اختلافات این چنینی از استان فارس راهی جای جای کشور شده است، میگوید: این همه شهید در راه محیط زیست دادهایم چون سازمان نخواسته عملکردش را ارزیابی کند و با نگاهی به پشت سر ببیند که چرا این همه ضربهپذیر شده است و آیا با این همه شهید آمار تنوع زیستی کشور بهبود داشته است؟ از ۳ سال پیش در پارک ملی گلستان، الگوی مدیریت مبتنی بر مشارکت مردم است. حالا علاوه بر اینکه مردم با محیط بانان همکاری میکنند، شکارچیها نیز سلاحشان را کنار گذاشتهاند و جمعیت حیات وحش نیز در عین حال افزایش یافته است. تا زمانی که روش مدیریت محیط زیست کشور تغییر نکند، آش و کاسه همان است که بود.
او شعاع این تراژدی را وسیعتر از آنچه دیده میشود ارزیابی میکند و میگوید: حالا خانواده محیط بان برومند نجفی، پدر یوسف که دست از جان شسته و حالا خود مرتکب قتل شده، همسر یوسف با یک فرزند یکساله به همراه اقوام هر دو خانواده و محیط بانان سراسر کشور در این ماجرا آسیب خواهند دید و فقط شکارچیان جریتر از پیش خواهند شد. سازمان محیط زیست نیاز به خانه تکانی اساسی و تغییر رویکرد حفاظت در مناطق دارد.