برنامه «نصف شب» که به صورت تعاملی با حضور تماشاگران در استودیو تولید و در بستر یوتیوب منتشر میشود، اخیراً با انتشار محتوایی که آن نهاد قضایی آن را خلاف شئون اخلاقی و اجتماعی دانسته، حاشیه ساز شده بود.
آنطور که رسانههای گزارش کردهاند پس از تشکیل پرونده قضایی، بازپرس برخی عوامل را با صدور قرار وثیقه تا زمان رسیدگی آزاد کرد، اما برخی همچنان در بازداشت به سر میبرند.
برنامه جنجالی و بازتابهای آن
ماجرا این بود که ویدئوی جنجالی «نصف شب» شامل آموزش مصرف تریاک توسط یک دختر جوان، در فضای مجازی وایرال شد و نشان داد که سیاستهای کنترل و فیلترینگ دیگر کارآمد نیستند. ساترا نیز رسماً اعلام کرد این برنامه بدون هماهنگی منتشر شده و محتوای آن تأیید نمیشود.
فارغ از محتوای قابل نقد برنامه، این موضوع سئوالی بزرگ را مطرح کرد: آیا اساساً میتوان بر محتوای فضای مجازی نظارت مؤثر داشت؟ تجربه نشان میدهد که تلاش برای پاک کردن صورت مسئله، اغلب نه تنها نتیجهبخش نیست، بلکه اثر معکوس دارد. برنامههایی که شاید کم مخاطب باشند، پس از محدودیت یا بازداشت مجریان، به سرعت محبوب شده و توجه بیشتری جلب میکنند.
بازداشت به عنوان زمینهچینی برای سختگیریهای بیشتر؟
پس از این جنجال، برخی از مدافعان فیلترینگ در فضای مجازی بار دیگر بر اهمیت نظارت سفت و سختتر بر شبکهها و برنامههای اینترنتی تاکید کردند. حالا هم به نظر میرسد که بازداشت علی صبوری و عوامل برنامه زمینهای برای اعمال محدودیتهای گستردهتر باشد. با این حال، تجارب گذشته نشان داده است که برخوردهای سخت و ایجاد محدودیت، هیچگاه راهگشا نبوده و حتی موجب افزایش محبوبیت محتوای ممنوعه شده است.
نظارت معقول با حفظ آزادی بیان
این وضعیت در ایران در حالی ادامه دارد که در بسیاری از کشورها، نظارت بر فضای مجازی به گونهای انجام میشود که هم امنیت و اخلاق عمومی حفظ شود و هم آزادی رسانهها و بیان محدود نشود. در واقع اعتماد به عقل سلیم جامعه و استفاده از آموزش و فرهنگسازی، مؤثرتر از برخوردهای سخت و حذف کامل محتواست.
متأسفانه ایران همواره تلاش کرده با تکرار سیاستهای شکستخورده، مشکلات فرهنگی و محتوایی را مدیریت کند. فیلترینگ و محدودیتهای سفت و سخت هزینههای زیادی به همراه دارد و اغلب باعث نارضایتی کاربران و توجه بیشتر به محتوای ممنوعه میشود.
حذف همیشه شکست میخورد
روش حاکمیت در مواجهه با مسائل فرهنگی اغلب «پاک کردن صورت مسئله» بوده است؛ چه موضوع حجاب، چه محتوای فضای مجازی. این نوع مدیریت جزیرهای و تکبعدی باعث شده نه تنها مسئله حل نشود، بلکه جامعه وارد چرخهای از تنش و هیجان شود. اکثر کاربران فضای مجازی نه جاسوساند و نه فعال سیاسی، بلکه صرفاً مصرفکننده محتوا و سرگرمی هستند.ظهور برنامههایی مانند «نصف شب» و محتوای جنجالی مشابه، نشان میدهد سیاستهای حذف و محدودسازی دیگر کارآمد نیستند و راه حل بلندمدت، تغییر رویکرد حاکمیت به جای اعتماد به برخورد سخت، است.