خوزستان، سرزمین رودهای خروشان کارون، دز و کرخه، این روزها با خشک‌ترین سال آبی در ۶ دهه اخیر دست و پنجه نرم می‌کند.
حال این روزهای خوزستان به عنوان یکی از بزرگترین دشت‌های کشور که روزگاری رودخانه‌های پرآب همچون رگ‌های خونی این سرزمین را سیراب می‌کردند خوب نیست و سخت‌ترین روزهای آبی خود را سپری می‌کند.جلگه بزرگ خوزستان به رودخانه‌های مختلف خود معروف است اما وضعیت آب رودهای استان در شرایطی قرار رفته که برای آبرسانی به مناطق جنوبی و پایین دست از تانکرهای آبرسان استفاده می‌شود.طی چند روز گذشته ۳۰ هزار اصله نخل که از مهمترین درختان ژنتیکی و منبع درآمد استان محسوب می‌شوند به دلیل بی‌آبی در شهرستان آبادان سوختند و از بین رفتند و به همراه آن تمام امید و آینده کشاورزان از بین رفت.خوزستان تامین کننده آب شرب چندین استان دیگر است که به دلیل وضعیت بحرانی آب در این منطقه، استاندار خوزستان درخواست کرده تا روند انتقال آب از این استان بازنگری شود.از دیگر اقداماتی که برای مدیریت مصرف آب استان در حال انجام است معرفی کشت محصولات جایگزین آب‌بَر سازمان جهاد کشاورزی خوزستان است تا با معرفی الگوهای کشت جایگزین محصولات آب‌بَر در مصرف آب صرفه جویی کند و استان را از این بحران عبور دهد.طبق اعلام اداره کل هواشناسی خوزستان، میزان بارش باران در سال آبی جاری بیش از ۴۰ درصد کمتر از سال قبل بوده است و برای عبور از شرایط بحرانی فصل تابستان باید از الگوی صرفه جویی تبعیت کرد.
خوزستان تشنه
کمبود آب در پشت سدها و رودخانه‌های استان به حدی است که مناطق غرب و پایین دست استان در تامین آب شرب با مشکل روبرو هستند و در چند نوبت با دستور استاندار خوزستان رهاسازی آب از سد برای آبرسانی به زمین‌های کشاورزی و مصرف شرب این مناطق انجام شد.مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان اعلام کرد: بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، سال آبی گذشته ( از ابتدای مهر ۱۴۰۳) تاکنون سالی کم‌بارش بود و به‌جز بارندگی‌های فروردین، هیچ بارش موثری در خوزستان نداشتیم.
کشت آبی گندم با وجود کم آبی
وی افزود: با این حال، تمام تولید گندم استان امسال به صورت کشت آبی بوده و کشت دیم به دلیل عدم بارندگی موثر، تقریبا وجود نداشته است، این در حالی است که در سال‌های گذشته حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن از گندم تولیدی به صورت دیم بود.وی با اشاره به برنامه‌ریزی این سازمان برای مدیریت آب در تابستان گفت: با توجه به کمبود منابع، آبگیری سدها به صورت پلکانی و از بالادست کارون انجام شد و تلاش می‌شود برای جلوگیری از کمبود برق در فصل گرما، هر مترمکعب آب چندین مرحله برای تولید برق استفاده شود.مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان در مورد رهاسازی‌های موقت آب در رودخانه‌ها نیز توضیح داد: این اقدامات گاهی برای بهبود کیفیت آب در مناطق پایین‌دست مانند آبادان و خرمشهر و یا برای جلوگیری از قطعی برق انجام می‌شود، اما به این معنی نیست که آب مازاد برای کشاورزی وجود دارد.
جلوگیری از کشت برنج برای آبرسانی به جنوب خوزستان
بیشترین میزان کشت برنج در مناطق غربی ، مرکزی و شمالی استان انجام می‌شود که به دلیل آب‌بَر بود این محصول و برداشت زیاد آب ممکن است آبرسانی به مناطق جنوب استان را با مشکلاتی روبرو کند.
سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در فصل تابستان کشت‌های جایگزین شلتوک همچون کنجد و یا شبدر را پیشنهاد می‌دهد اما در بیشتر مواقع با نارضایتی و مخالفت کشاورزان روبرو می‌شود.کشاورزان استان نسبت به جلوگیری از کشت برنج اعتراض کردند و برخی به صورت غیرمجاز و اقدام به کشت این محصول نمودند و در همین راستا استاندار خوزستان با اشاره به تنش‌های آبی شدید در استان، از ممنوعیت کشت شلتوک (برنج) به دلیل کمبود منابع آبی خبر داد.
محمدرضا موالی‌زاده گفت: با توجه به اینکه استان با کم آبی روبرو است باید آب شرب را تا پایان تابستان و پاییز مدیریت کرد و همچنین در چنین شرایطی، امکان کشت محصولات آب‌بر مانند برنج وجود ندارد.
امسال، سال کم‌آبی برآورد شده و اولویت استان تامین آب آشامیدنی مردم است.استاندار خوزستان با اشاره به وضعیت نامناسب آب شرب در شهرهای آبادان و خرمشهر هشدار داد: در برخی مناطق پایین‌دست، میزان املاح آب به ۲۷ هزار میلی گرم بر لیتر رسیده و نخلستان‌های شادگان در حال خشک شدن هستند.
موالی‌زاده با یادآوری افزایش کشت برنج پس از سیل سال ۹۸ تصریح کرد: در شرایط پرآبی، مشکلی برای کشت برنج وجود ندارد اما امسال حتی در صورت ذخیره آب، باید برای آشامیدنی مردم صرف شود.
نخل‌های تشنه خوزستان
خوزستان به عنوان یکی از استان‌های مطرح کشور و منطقه در تولید خرما است و در جنوب استان نخلستان‌های گسترده‌ای وجود دارد که این روزها حال نخل‌ها از تشنگی خوب نیست و همچون هورالعظیم در آتش بی‌آبی می‌سوزند و نابود می‌شوند.استان خوزستان ۴۲ هزار هکتار نخیلات دارد که از این میزان، ۳۶ هزار هکتار آن بارور است، خوزستان یکی از قطب‌های تولید خرما در کشور محسوب می‌شود.نخیلات در جنوب استان قرار دارند که به دلیل کم آبی و خشکسالی در سال آبی جدید متحمل ضرر و زیان و خسارت شده و برخی از نخلستان‌ها نیز به دلیل خشکی طمعه آتش شدند.طی یک ماه اخیر در پی آتش‌سوزی گسترده درمنطقه منیوحی آبادان، هزاران اصله نخل خرما به خاکستر تبدیل شد و زندگی کشاورزان محلی به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. در حالی که این حادثه کم‌سابقه در آستانه فصل برداشت رخ داده، نخلداران با فقدان منابع مالی مواجه بوده و اکنون در جستجوی امیدی برای جبران خسارت و بازسازی زمین‌های خود هستند.
خوزستان سرزمین رودها، اما تشنه
دهستان منیوحی، مهمترین دهستان بخش اروندکنار در جنوب شهرستان آبادان، با روستاهای پرجمعیتی مانند ابوغزلان، نهرکوت، ابوشکر و کوت شنوف، یکی از قطب‌های اصلی تولید خرما در منطقه است. سال‌هاست کشاورزان این ناحیه با وجود همه سختی‌ها، زمین‌های خود را حفظ کرده و نخل‌هایی را پرورش داده‌اند که برایشان نه‌تنها منبع درآمد، بلکه نماد حیات در دل خاک داغ جنوب محسوب می‌شود.به گفته مردم بومی منطقه عامل اصلی آتش‌سوزی‌های اخیر در نخلستان‌های منیوحی، چیزی جز بی‌آبی و خشکی مطلق زمین نبود؛ نخل‌هایی که هفته‌ها بی‌آن‌که حتی جرعه‌ای آب به آن‌ها برسد، زیر آفتاب سوزان جنوب تاب آورده بودند، دیگر تنها نامی از درخت داشتند؛ ساقه‌هایی خشک، برگ‌هایی ترد، و تنه‌هایی که همچون مشعل، تنها منتظر جرقه‌ای برای شعله‌ور شدن بودند.
کارشناسان محیط‌زیست، بخشی از بحران را ناشی از ساخت بی‌رویه سدها و سیاست‌های انتقال آب می‌دانند. مسیر طبیعی آب در بالادست سد شده و جریان آن به‌سوی صنایع و مناطق مرکزی تغییر یافته است. پایین‌دست، ازجمله منیوحی، در عطش مانده؛ توسعه‌ای که عدالت را پشت دیوار سدها جا گذاشته است.
مدیر کل جهاد کشاورزی استان خوزستان اعلام کرد خسارات نخلستان‌ها و دام‌هایی که در بحران آب و آتش سوزی آسیب دیدند پرداخت خواهد شد، اما هر نفر از نخل‌هایی که سوختند برای کشاورزان حکم نفرات خانواده او را دارد که داغ سنگینی را بر دل آن‌ها می‌نهد.
این حادثه یکی از حوادثی است که خشکسالی و بی‌آبی بر سر خوزستان آورده است، نخل‌های خوزستان از رودخانه کارون سیراب می‌شوند که به دلیل خشکسالی در این حوضه آبی تامین حق آبه نخل‌ها به سختی انجام می‌شود.به دلیل در معرض خطر قرار گرفتن نخلستان‌های خوزستان استاندار دستور رها سازی آب در این حوضه آبی را داد تا برای مدتی نخل‌ها سیراب شوند، کاهش دبی رودخانه کارون در پایین دست استان به حدی رسیده که شوری آب در مناطق آبادان و خرمشهر به بیش از ۱۰ هزارمیکروگرم بر لیتر رسیده است و شوری بیش از حد آب نیز باعث سوزاندن نخل‌ها شده است.
عطش مردم جنوب
مردم شهرهای جنوبی و غربی خوزستان از جمله شهرهای آبادان، خرمشهر، شادگان و دشت آزادگان، حمیدیه و هویزه و برخی مناطق اهواز در کنار تحمل گرمای طاقت فرسای بالای ۵۰ درجه از بی‌آبی رنج می‌برند.تابستان امسال بی‌آبی به اندازه‍‌ای در شهرستان آبادان نمودار شد که با دستور استاندار خوزستان ۳۰ دستگاه تانکر آبرسان به این منطقه اعزام شد.
استاندار خوزستان یکی از عوامل درگیری استان با خشکسالی و کم آبی بی‌سابقه را انتقال آب از استان نامید و جلوگیری از انتقال آب از سرچشمه‌های خوزستان را در برنامه کاری خود قرار داده است.
وی تغییر رویه انتقال آب از استان و تشدید نظارت بر اجرای درست این طرح و جلوگیری از انتقال آب بیش از مصرف خانگی استان‌های مورد هدف را از جمله درخواست‌های خود به هیات دولت عنوان کرد.در همین راستا جمعی از دانشگاهیان و کارشناسان خوزستان نیز در حمایت از دیدگاه و خواسته استاندار خوزستان در بحث انتقال آب از استان بیانیه‌ای صادر کردند.
۱۰۲ نفر از اساتید دانشگاه، متخصصان صنعت آب، فعالان محیط زیست و اعضای انجمن‌های علمی و صنفی کشور با صدور بیانیه‌ای هماهنگ، از مواضع استاندار خوزستان در زمینه ضرورت اصلاح حکمرانی منابع طبیعی به‌ویژه در حوزه آب و مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی، حمایت کردند.امضاکنندگان این بیانیه، مواضع اخیر استاندار خوزستان را صریح، علمی، تحول‌خواهانه و در راستای منافع زیست‌محیطی و امنیت سرزمینی کشور توصیف کردند.
آن‌ها حمایت از عدالت آبی، توسعه پایدار، مخالفت با سدسازی‌های مخرب و دفاع از حقابه‌های زیست‌محیطی را از جمله ویژگی‌های برجسته عملکرد ایشان برشمردند.در این بیانیه آمده است: طرح‌هایی نظیر سد خرسان سه و انتقال آب از سرچشمه‌های کارون، دز و کرخه بدون ارزیابی‌های دقیق زیست محیطی را باعث نابودی تالاب‌ها، فرونشست زمین و تخریب معیشت مردم شده و باید فورا متوقف شود.
امضا کنندگان در این بیانیه همچنین خواستار تغییر الگوی کشاورزی به سمت کشت‌های مقاوم به کم‌آبی، بازنگری در مفهوم اقلام استراتژیک، جلوگیری از گسترش صنایع آب‌بَر در مناطق خشک و حرکت به سمت حکمرانی مشارکتی و بومی‌محور در مدیریت منابع طبیعی شدند.اساتید و کارشناسان در این بیانیه از نهادهای دانشگاهی، صنفی، رسانه‌ای و سیاسی کشور دعوت کردند تا با حمایت از این رویکرد، به شکل‌گیری یک جریان ملی برای نجات منابع آب و محیط زیست ایران کمک کنند و این مسیر، تنها فرصت باقی‌مانده برای جلوگیری از یک فاجعه‌ی ملی در خوزستان و دیگر استان‌های بحرانی کشور است.
این بیانیه در شرایطی صادر شده است که رییس‌جمهور دکتر پزشکیان نیز اخیرا در سخنانی نسبت به شرایط بحرانی حکمرانی آب در کشور هشدار داده و خواستار «تحول بنیادین» در سیاست‌های آبی ایران شده است.
خوزستان به عنوان قطب صنعت و کشاورزی کشور مطرح است که با خشکسالی و کم ابی دست به گریبان شده است، برای سرپا نگه داشتن قلب اقتصاد ایران ضروری است که راهکارهای سازنده‌ای برای عبور از این بحران به کار گرفت.صنایع آب‌بر زیادی در خوزستان مشغول فعالیت هستند که از سال‌های گذشته بر استفاده این صنایع از آب غیرمتعارف تاکید شده اما تا کنون این مهم تا چه میزان محقق شده است؟
پرورش گاومیش به عنوان یکی از گونه‌های مهم دامی و حیوانی کشور که خوزستان خواستگاه آن است به دلیل کم آبی در غرب استان به خطر افتاده است و به گفته بسیاری از دامداران در حال فروش و یا کشتار این دام بسیار ارزشمند به دلیل کمبود هستند.
خوزستان ۱۰۶ هزار راس گاومیش دارد که بیش از ۴۰ درصد جمعیت گاومیش کشور را تشکیل می‌دهد، گاومیش برای ادامه حیات و نسوختن پوست خود باید روزانه به مدت چند ساعت در رودخانه بماند اما به دلیل خشک شدن رودخانه در پایین دست استان زندگی اینگونه از دام‌ها به خطر افتاده است.باید با بهره‌گیری از علم جدید به دنبال راهکاری برای افزایش بارش باران در استان و مدیریت مصرف آب حرکت کرد تا بیش از این منابع این استان پهناور دچار زیان نشود.