آژانس بين‌المللی انرژی اتمی در گزارشی، شروع مجدد غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات هسته‌ای فردو را تایید کرد. بعد ا ز آن وزرای خارجه سه کشور اروپایی عضو برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با صدور یک بیانیه مشترک، تلویحا ایران را به اعمال دوباره تحریم‌های بين‌المللی تهدید کردند. در این بیانیه آمده است: اروپایی‌ها از شروع دوباره فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات فردو «شدیدا نگران» هستند. از دیدگاه آنها، این اقدام، با بند‌های صریح برجام درباره فردو، «ناسازگار» است و تبعات شدیدی در زمینه اشاعه تسلیحات هسته‌ای دارد. اروپایی‌ها علاوه بر تاکید بر لزوم اجرای «کامل و موثر برجام توسط همه طرف‌ها» از ایران خواستند که «بدون تاخیر به اجرای کامل تعهداتش ذیل برجام بازگردد.» در بیانیه اروپایی‌ها نکته دیگری نیز آمده که حائز اهمیت است و آن، «نگرانی عمیق» آنها از «عدم همکاری به موقع ایران» با آژانس است. به احتمال زیاد، منظور اروپایی‌ها از این نگرانی، ممانعت ایران از ورود یکی از بازرسان آژانس به تاسیسات نطنز است؛ اما مهمترین بخش بیانیه طرف‌های اروپایی، اعلام آمادگی آنها برای فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف در برجام است. در همین بیانیه آمده است: «ما بر آمادگی‌مان جهت بررسی همه مکانیسم‌های مندرج در برجام، از جمله مکانیسم حل اختلاف، برای حل مسائل مرتبط با اجرای تعهدات برجام توسط ایران تاکید می‌کنیم. ما در این زمینه با سایر اعضای برجام در تماس هستیم.»
این اولین بار است که اروپایی‌ها به طور رسمی و علنی ایران را به فعال‌سازی این مکانیسم تهدید می‌کنند. پیش از این برخی گزارش‌ها در رسانه‌های اروپایی ادعا کرده بودند که اعضای اروپایی برجام، در جلسات غیرعلنی هشدار داده بودند که چنانچه ایران گام چهارم کاهش تعهدات را بردارد، اروپایی‌ها ممکن است مجبور شوند مکانیسم حل اختلاف را فعال کنند یا حتی از برجام خارج شوند. اشاره اروپایی‌ها به مکانیسم حل اختلاف، تحول جدیدی است که نشان از افزایش حساسیت مسئله هسته‌ای دارد. برای درک این حساسیت، ابتدا باید دید این مکانیسم چیست و چرا فعال‌سازی آن ممکن است به حیات برجام پایان دهد.مذاکره‌کنندگان برجام از همان ابتدا احتمال بروز اختلاف میان طرف‌های این توافق را پیش‌بینی کرده بودند. از این‌رو، سازوکاری برای حل اختلاف طراحی کردند که به شرح زیر است:اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات مندرج در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. این کمیسیون، در چارچوب برجام و برای نظارت بر اجرای این توافق تاسیس شد. اگر ظرف ۳۵ روز، شکایت بر وفق مراد شاکی (غیر ایران) حل نشود، طرف شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد و به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دهد که موضوع حل نشده، متضمن عدم اجرای چشمگیر است. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها قطعنامه صادر کند. اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. به این سازوکار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این سازوکار این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست. یعنی مثلا چین یا روسیه نمی‌توانند با وتو از بازگشت تمام تحریم‌های بين‌المللی علیه ایران جلوگیری کنند. در این میان، باید دقت کرد که مکانیسم ماشه، مرحله نهایی مکانیسم حل اختلاف است.این احتمال نیز وجود دارد که اروپایی‌ها مکانیسم حل اختلاف را فعال کنند، ولی اختلاف در کمیسیون مشترک حل شود و به شورای امنیت نکشد. اما شرایط فعلی برجام به گونه‌ای است که فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف، احتمالا به فعال‌سازی مکانیسم ماشه ختم شود. چرا که اولا اروپایی‌ها صریحا ایران را به نقض برجام متهم می‌کنند و ایران نیز پذیرفته است که اجرای برخی تعهدات برجام را متوقف کرده است. ثانیا، اروپایی‌ها می‌گویند سه کشور اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا «به طور کامل به تعهدات‌شان ذیل برجام، از جمله رفع تحریم‌ها که در برجام پیش‌بینی شده بود، پایبند بودند.»
واكنش ظریف
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در توییتی با انتقاد از درخواست اتحادیه اروپا و سه عضو اروپایی برجام که خواهان پایبندی کامل ایران به تعهداتش در برجام هستند، نوشت: «فقط یک مورد را نشان دهید که شما در ۱۸ ماه گذشته به تعهدات خود در برجام عمل کرده‌اید!» ظریف در توییت خود همچنین نوشت که وقتی که شما مشغول دفع‌الوقت بودید، ایران مکانیزم رفع اختلاف را به جریان انداخت و آن را به اتمام رساند.
هر ۶۰ روز، تعهدات ایران محدودتر می‌شود
سفیر ایران در سازمان ملل گفت: هر ۶۰ روز یکبار تعهدات ما طبق برجام محدودتر می‌شود و البته این اقدامات قابل برگشت است.
اسحاق آل حبیب با اشاره به آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: تلاش برخی قدرت‌ها برای انحصار بخشیدن به دانش و فناوری و هسته ای، خطرناک و نگران‌کننده است و پیامدهای منفی خواهد داشت.وی آژانس را به عنوان تنها مرجع ذی صلاحی که مسئولیت تایید تعهدات را برعهده دارد خطاب قرار داد و گفت: ضرورت دارد نهادهای بین‌المللی استانداردهای دوگانه و سیاسی را کنار گذاشته و قانونی خردمندانه بیطرفانه، فنی و مستقل برخورد کنند.معاون نمایندگی ایران همچنین هشدار داد : برخی از کشورها فرصتی برای سوء استفاده مدام از نهادهایی مثل شورای امنیت و آژانس هسته‌ای را در نظر دارند که می‌تواند موجب فرسایش اعتبار این مجموعه های مهم شود.آل حبیب خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های مجدد را موجب ایجاد عدم توازن شدید در این توافقنامه خواند و گفت : آمریکا به طور سیستماتیک تعهدات بین‌المللی را نقض می‌کند و دیگران را هم مجبور به نقض قراردادهایی چون ۲۲۳۱ شورای امنیت کرده که اگر چنین نکنند مجازات خواهند شد.سفیر ایران این برخوردهای آمریکا را به عنوان عضوی از شورای امنیت در تاریخ بی سابقه خواند.وی افزود: ایران پس از به اصطلاح فشارهای حداکثری آمریکایی‌ها بهای سنگینی پرداخته و بیش از سهم عادلانه خود به حفظ توافق هسته‌ای کمک کرده است اما ایران نمی‌تواند به تنهایی تمام فشارها و هزینه‌ها را بر عهده بگیرد و برای برقراری تعادل، طبق برجام، بخشی از تعهدات خود را متوقف کرده است.
شرط بازگشت کامل ایران به اجرای تعهداتش
وزیر امورخارجه کشورمان بار دیگر تاکید کرد: اگر ایران از منافع اقتصادی برجام بهره‌مند شود، آماده است تا به اجرای کامل تعهداتش در این توافق بازگردد.
محمدجواد ظریف در بخشی از سخنرانی خود در پنل خلع سلاح و عدم اشاعه کلوپ آستانه که در قزاقستان در حال برگزاری است، خاطر نشان کرد: ایران به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نخواهد بود. ظریف در ادامه با اشاره به اینکه عادی‌سازی روابط اقتصادی با ایران از شروط برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است، گفت: اگر این مسئله حتی تا اندازه‌ای هم محقق شود ما آماده‌ایم تا به اجرای کامل تعهداتمان ذیل این توافق بازگردیم و حسن نیت خود را نشان دهیم.جمهوری اسلامی ایران پس از گذشت یک سال از نقض برجام از سوی آمریکا و خروج یک‌جانبه این کشور از توافق که به بازگرداندن تحریم‌های واشنگتن علیه کشورمان انجامید، اعلام کرد: طبق تمهیدات تعیین شده در همین توافق اجرای تعهدات هسته‌ای‌اش را به صورت گام به گام کاهش خواهد داد مگر اینکه اروپایی‌ها برای حفظ این توافق اقدامی موثر و عملی انجام دهند. چهارمین این گام‌ها به تازگی برداشته شده است و مسئولان کشورمان تاکید می‌کنند که با تداوم بدعهدی طرف‌های مقابل، این روند ادامه خواهد یافت.