به گزارش ایلنا، در بخشی از خوزستان داغ این روزها، زمین را آب شور سیراب می‌کند. این نحوه آب‌رسانی به بهای سفیدپوشی زمین تمام شده است؛ زمینی که روزی خون مجاهدت‌های رزمندگان ایرانی، روی آن نقش بسته است.
چندماهی می‌شود اخباری از خسارت بالای خرماکاران مناطق پایین‌دست خوزستان (آبادان و خرمشهر) در حال انتشار است. عکس‌هایی که منتشر می‌شوند که یادآور نخل‌های سرشکسته و سوخته دوران جنگ است. در آن زمان،ترکش و گلوله بود که نخیلات را نابود می‌کرد اما امروز آب شور ناشی از سوءمدیریت ادوار گذشته.
غم نابودی نخل و خرما، آنقدر سنگین بوده که عده‌ای از مردم خرمشهر را سیاه‌پوش کرده است. در همین رابطه، برخی رسانه‌ها، گزارش یک مراسم سوگواری را در آخرین جمعه تیرماه امسال داده بودند که درحسینیه سیدالشهدا در بازار دهکده بریم آبادان به عنوان مراسم ختمی برای مرگ نخل‌ها برگزار شد. برگزاری چنین مراسم‌های آیینی نشانگر پیوند عمیق مردم این دیار با نخل و خرما و البته درد سنگین غم نابودی کاشته‌هایشان است.
۶ میلیون زمانی تعداد نخل خوزستان بوده است. به گفته جاسم حزباوی (نخلکار نمونه، مدیرعامل شرکت تعاونی نخلداران استان خوزستان، معاون برنامه‌ریزی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان)، آنچه که اکنون باقی مانده، چیزی در حدود یک میلیون نخل است. البته آمار از تعداد نخل‌ها در هر شهر و در خوزستان، بسیار متفاوت و گاها متناقض است اما آنچه مسلم به‌نظر می‌آید، این است که ۴۰ سال مصائب مختلف؛ از جنگ گرفته تا کم‌آبی و شورآبی، اکثر نخل‌ها را در خوزستان از بین برده است. در گزارش پیش‌رو، بیشترین تمرکز را بر روی نخلداران آبادان و خرمشهر گذاشته‌ایم.
* زمین‌ها شوره‌زار شدند
کشاورز، نخلدار و مدیرعامل تعاونی میلاد شرق کارون درباره مشکلات نخلداران خرمشهر گفت: تعاونی ما، تقریبا ۱۲۰۰ هکتار را در مجاورت خرمشهر تحت پوشش دارد. ۱۰۰ نفر به‌طور مستقیم عضو تعاونی هستند. ۱۰۰ نفر دیگر هم به شکل‌هایی از خدمات این تعاونی (مثلا برداشت آب) بهره‌مند می‌شوند. عده‌ای هم که خودشان پمپ دارند و کار می‌کنند. در مجموع، در حَفار شرقی نزدیک به ۲۵۰ کشاورز هستند که اکثر نخل‌ها و کشت و کارهایی که داشته‌اند، از بین رفته است. من خودم؛ ۴۵۰ نخل و ۷ هکتار زمین یونجه‌کاری داشتم که تماما بی‌حاصل شدند.
رضا حمیداوی در اشاره به کاهش میزان باردهی نخیلات در سال جاری، اظهار داشت: خوشه‌ای که سابقا وزنش ۱۰ کیلو بود اکنون حتی ۲-۳ کیلو بار هم نمی‌دهد. در بسیاری موارد، بار خوشه‌ها ریخته است. دلیل این مساله به آبی برمی‌گردد که به زمین‌های ما می‌دهند. از اردیبهشت تا ابتدای شهریور، تنها ۲ مرتبه به زمین‌های ما آب رسانده‌اند. اگر طی ۳ الی ۴ ماه به نخل آب مناسب و کافی نرسد، از بین می‌رود. درصد شوری (EC) این آب هم بسیار بالا است. فی‌الواقع، گرچه این آب از سدهای بالادست می‌آید اما شوری آن بسیار زیاد است. این امر موجب شده زمین قلیایی شده و زمین‌های ما به شوره‌زار تبدیل شوند. لایه نمکی که روی زمین را فرا گرفته، آنقدر زیاد است که زمین را سفید کرده است.
* حتی آب شرب نامساعد است
این کشاورز گفت: در این منطقه که ما هستیم (حَفار شرقی)، حتی وضعیت آب شرب حل نشده است. اکنون با تانکر به اینجا آب میآورند. تنها نخل‌هایی که برای من و بسیاری دیگر از مردم باقی مانده، همان‌هایی است که در حیاط منزل مردم است که به آنها با هزار بدبختی آب (با کیفیتی بهتر از آب توزیعی در نخلستان‌ها) می‌رسانند. حمداوی با اشاره به ۶۱ سال سن خود، اظهار داشت: من دوران جنگ را به خوبی به یاد دارم. خدا را گواه می‌گیرم چهره منطقه حفار و نخیلات آن از فرط مشکلات آب، شبیه روزهای ابتدای جنگ شده است.
* مرگ لاک‌پشت‌ها و کبوتران
وی افزود: وضعیت بد آب، صحنه‌های فجیعی را در منطقه ایجاد کرده است. حیوانات وحشی و پرندگانی مثل کبوتر، که ناچار از نوشیدن این آب هستند، مرتبا در حال نزار شدن و مرگ و میر هستند. در کنار آب کارون که از وسط خرمشهر می‌گذرد، مرتبا لاک‌پشت‌هایی را می‌بینید که مرده‌اند و کنار آب افتاده‌اند. حمداوی سپس به انتقاد از نحوه احیای زمین‌های حاصلخیز کشاورزی در منطقه شلمچه پرداخت و گفت: تحت عنوان طرح مقام معظم رهبری، مسئولان آمدند و گفتند که می‌خواهند زمین‌هایی را که از دوران جنگ رها شده و بایر شده بودند را احیا کنند اما آبی که برای این کار استفاده کردند، با درجه شوری بالا بود و عملا وضع را بدتر کرد.
* شلمچه؛ از دوران جنگ تاکنون، به حال خود رها شده
وی سپس در اشاره به سابقه حضور خود و خانواده‌اش در جبهه جنگ، اظهار داشت: خود من اهل شلمچه هستم. برادر من در همین روستای شلمچه در سال ۶۱ یعنی جایی در نزدیکی خانه ما به شهادت رسید. من خودم ۶۳ ماه در جبهه بوده‌ام. بسیار متاسف هستم از اینکه می‌بینم بعد از گذشت نزدیک به ۳ دهه از دوران جنگ، شلمچه‌ای که روزگاری کشاورزی پررونقی داشت، به چنین وضع رها و تکیده‌ای دچار شده است. حمداوی در توضیح شرایط فعلی خرمشهر گفت: زمانی بود که بسیاری؛ آرزوی زیستن در خرمشهر را داشتند اما امروز این شهر زیبایی‌ها و جذابیت‌هایش را از دست داده است. آیا انصاف است که مردم خرمشهر و آبادان در چنین شرایط سخت و طاقت‌فرسایی زندگی کنند؟
* سوءمدیریت کشاورزان را دچار مشکل کرده
وی اظهار داشت: در همه جای دنیا، وقتی کشاورزان بر اثر حادثه، متحمل خسارت می‌شوند دولت‌ها متعهد به جبران آن هستند اما در ایران اصلا بدین‌گونه نیست. علاوه بر نخیلات، کشت‌های بهاره مردم نیز از بین رفته و سوءمدیریت، کشاورزان را بیچاره کرده است. مدیرعامل تعاونی میلاد شرق کارون تاکید کرد: این‌ها فقط حرف‌های من نیست. این‌ها درد و دل‌های همه مردم خرمشهر، آبادان، مینوشهر، چوئبده، اروندکنار و... است. آنچه که برای ما قطعی است، این است که مشکلات کشاورزان، نه ناشی از کم‌آبی و یا کم‌بارشی، بلکه ناشی از سوءمدیریت است. مدیران و مسئولان مرتبا از دستاوردها و کارهایشان صحبت می‌کنند اما هیچ‌کدام نمی‌آیند واقع‌بینامه با مشکلات مردم برخورد کنند.
* افت کیفیت ۷۰ درصدی محصول خرمای امسال
در ادامه مدیرعامل شرکت تعاونی نخلداران استان خوزستان در رابطه با مشکلات نخلداران و خرماکاران گفت: در فصل گرما، احتمال آتش‌سوزی نخلستان‌ها بسیار زیاد می‌شود. به علت شوری آب در خرمشهر و آبادان، بین ۵۰ الی ۷۰ درصد افت محصول و کیفیت خرما را داشته‌ایم. از همین رو خرمای تولیدی، درجه دوم و با کیفیت پایین است.
جاسم حزباوی در رابطه با نحوه قیمت‌گذاری خرما، گفت: طی جلساتی که حدود چهار هفته قبل داشتیم قیمت خرمای درجه یک، کیلویی ۲۹۰۰ تومان و درجه دو، ۱۵ درصد کمتر زده شد. ما هرساله در زمان برداشت، این مشکلات را در اتحادیه خشکبار داریم. در حوزه خرما، انحصار خرید وجود دارد. کارگاه‌های صنایع بسته‌بندی قیمت را به‌گونه‌ای می‌زنند که برای خودشان فقط از لحاظ اقتصادی می‌صرفد. آنها قیمتی را که ما براساس هزینه تولیدمان می‌زنیم، رد می‌کنند. حزباوی گفت: آن زمان که دلار به قیمت ۳۲۰۰ تومان بود خرما را کیلویی ۲۱۰۰ تومان خریداری می‌کردند. اکنون که دلار ۴ برابر شده، کیلویی ۲۹۰۰ تومان زده‌اند. تازه این قیمت هم با هزار مکافات و چانه‌زنی و در سایه خرید توافقی‌ای که قرار شده دستگاه‌های دولتی مثل تعاون روستایی انجام دهند، پذیرفته شد. ما از این نحوه قیمت‌گذاری بسیار ناراحت و ناراضی هستیم.
وی با تاکید بر اینکه این قیمت برای کشاورز سودی ندارد، اظهار داشت: قیمت پیشنهادی ما (براساس افزایش قیمت نهاد‌ه‌ها و ارز) ۵۰۰۰ تومان بود که مورد پذیرش واقع نشد. بماند که هزینه‌ای که برای برداشت هر کیلو خرما از نخل در بسیاری موارد مترتب است، نزدیک به ده هزار تومان است.
وی با اشاره به وضعیت شوری آب اظهار داشت: در زمینه شوری آب نیز؛ باید امکانات لازم برای شیرین کردن آب فراهم شود. چطور کشورهای حاشیه خلیج فارس از دستگاه‌های عظیم آب شیرین‌کن بهره‌مند هستند و ما نه؟ شوری آب تاثیر ویرانگری روی نخل‌ها دارد. وی اشاره کرد: به دلیل تحریم‌هایی که در حوزه کشتیرانی بر ما اعمال می‌شود برای صادرات محصولاتمان و بازاریابی برای آنها مشکلات بسیار داریم. دولت باید کمک کند بازارهای جدیدی در روسیه،ترکیه و کشورهای اروپای شرقی برای محصولاتمان گشوده شود.
* محصولی ارزآور و استراتژیک
وی با اشاره به اهمیت نخل و نخلداری در خوزستان، گفت: نخلداری با فرهنگ مردم عجین شده است. در خرمشهر و آبادان، تعداد کثیری از مردم نخلکار هستند. مردم شهرستان‌های جنوب غرب و جنوب ایران با خرما و نخل نزدیکی بسیار زیادی دارند. خرما محصولی ارزآور، استراتژیک و یک سرمایه ملی است. یک کشت طولانی‌مدت و پرثمر است. بعلاوه، زمین پای نخیلات این قابلیت را دارد که در آن کشت محصولاتی ازجمله یونجه انجام شود. وی گفت: اگر به نخلستان‌ها رسیدگی نشده و از خشکیدن آنها جلوگیری نکنند، آنها خود می‌توانند به منبع ریزگرد و بحران‌های مختلف تبدیل شوند.
* نیشکر، سدهای بالادست و فاضلاب
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی خرمشهر در ادامه به مسائل و مشکلات زیست‌محیطی به‌عنوان عامل اصلی مشکلات نخلستان‌ها و کشاورزی این منطقه و بسیاری دیگر مناطق خرمشهر اشاره کرد و اظهار داشت: به‌خاطر سدهایی که در بالادست زده شده و برداشت‌های بی‌رویه‌ای که صورت می‌گیرد، از میزان آب رودخانه‌ها کاسته شده است. این امر موجب پیش‌روی آب دریا به سمت خرمشهر شده است.
نجم عبیدزاده تاکید کرد: کم‌آبی، تشدیدکننده شوری آب کارون، بهمن‌شیر و اروند است. بعلاوه، آب زهکش‌ها و پسماند شرکت‌ها (به خصوص شرکت‌ها و مزارع نیشکر) و شهرستان‌های دیگر که به سمت خرمشهر و آبادان هدایت می‌شوند کیفیت آب این دو شهرستان را به شدت پایین میآورند. بعلاوه، شرکت‌های نیشکر بدون محدودیت در حال برداشت آب هستند. این مسائل آب مناسب و کافی در دسترس کشاورزان را بسیار کاهش داده است.
* ۷۰ درصد نخیلات خرمشهر و آبادان آسیب دیده‌اند
عبیدزاده در خصوص میزان نخیلات اظهار داشت: اکنون فضای نخیلات کل خرمشهر به حدود ۳۷۰۰ هکتار می‌رسد. از این میان، تنها ۲۱۰۰ هکتار آن بارور است. قبل از جنگ، ۱. ۵ میلیون اصله نهال وجود داشت که اکثر آنها (یعنی بین ۶۵ الی ۷۰ درصد) آنها از بین رفتند. البته قابل ذکر است جهاد کشاورزی طی ۳ سال اخیر اقداماتی برای توسعه نخیلات کرده است.
* مهاجرت کشاورزان
عبیدزاده اظهار داشت: خرمشهر پتانسیل‌های زیادی دارد از قبیل بندر، منطقه آزاد اروند، شهرک صنعتی و مرز شلمچه. بعلاوه، احتمالا نزدیک به ۳۰ الی ۴۰ درصد مردم شهر، معیشت‌شان وابسته به کشاورزی است. البته در پی مشکلات حوزه کشاورزی، بیشتر کشاورزان از اینجا مهاجرت کرده و شغل‌های دیگری مثل رانندگی تاکسی و یا نگهبانی به عهده گرفته‌اند. قبلا کشاورزی بعد از مشاغل در بندر، بیشترین میزان اشتغال را داشت. قبل از جنگ، کشاورزی رونق بسیار زیادی در آبادان و خرمشهر داشته اما جنگ، نقش بسیار مهمی در نابودی آن داشت. برای مثال، منطقه شلمچه که زمانی پر از نخلستان بود، اکنون تبدیل به بیابان شده است.
* نخل‌ها در حال خشک شدن هستند
سرپرست فرمانداری ویژه آبادان ضمن ابراز نگرانی از وضعیت کشاورزی و نخیلات آبادان گفت: از پنج میلیون نخل این شهرستان، نیمی از آنها به دلیل کم‌آبی در حال خشک شدن هستند. سیدزین‌العابدین موسوی افزود: قبل از جنگ تحمیلی، ۹ میلیون اصله نخل خرما در آبادان وجود داشت که از این تعداد چهار میلیون اصله از بین رفت و آثار آنها تاکنون نمایان است.
همچنین ناجی شهیب‌زاده، مدیر جهاد کشاورزی آبادان گفت: پیش‌بینی ما برای برداشت خرما در سال جاری، ۴۰ هزار تن است که نسبت به سال گذشته کاهش ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد.