طی روزهای اخیر و با وقوع زلزله در شهر تهران شاهد حدس و گمان‌های بسیار و افزایش شایعات در شبکه‌های اجتماعی بودیم. رواج عبارت‌های همچون «زلزله کنترل شده» ، «دخالت کشورهای خارجی» ، «استفاده از اسلحه هارپ» و. . . بخشی از حرف‌هایی است که میان کاربران شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شود. در میان مباحثی که به رواج توهم توطئه و کشف دست‌های پنهان درباره رویدادهای جاری مربوط می‌شود، می‌توان به چند عامل اصلی پرداخت.
یک: شکل‌گیری و رواج حرف‌های غیرمستند و افزایش سخنانی که امکان توضیح علمی ندارند، این روزها به دلیل قابل دسترس بودن تکنولوژی‌ها تدوین تصاویر آسان‌تر از گذشته میسر شده است، در واقع رنگ و لعاب سخنان غیرمستند خود را با کنار هم قرار دادن تصاویر بیشتر می‌کنند. هر کاربری می‌تواند با چند دقیقه سعی و خطا موفق به تدوین کلیپی با داده‌های دلخواه شود و راست و دروغ را به مخاطبان ارایه دهد. اکثر تصاویر پخش شده در شبکه‌های مجازی، از جمله شنیده شدن صداهای‌ترسناک در آسمان آستارا، اصفهان، اهواز و. . . حاصل بازیگوشی‌های خطرناک در میان کاربران است.
به عبارتی سازندگان شارلاتان این نوع تصاویر به دلیل شناخت نسبی که از وضعیت باورپذیری مردم درباره سخنان عجیب و غریب در شبکه‌های اجتماعی دارند و در بازه‌های زمانی مختلف میزان این اعتماد را مورد سنجش قرار دادند، اقدام به ساخت و پخش چنین شایعاتی می‌کنند. متاسفانه چنین روش‌هایی بعضا آنقدر با دقت و در موقع مناسب انجام می‌شود، خصوصا در مواقع بحران و بروز اتفاق‌های غیرطبیعی، که راهی به غیر از تکذیب و رد شایعات از سوی مسئولان امر باقی نمی‌ماند.
دوم: معمولا استفاده از کلمات و عبارت‌هایی که کمتر به گوش شنوندگان آشنا به نظر برسد، این امکان را برای نقل کننده فراهم می‌کند که با تکرار آن عبارت ناآشنا صدها حرف نادرست را در قالب سخن علمی به مخاطبان حقنه کنند.
سال‌ها قبل کلمه «سلاح الکترونیکی» در میان بود و حالا «هارپ» به عنوان تکنولوژی برتر و عامل اصلی زلزله از سوی برخی سودجویان در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود.
کشته شدن دولفین‌ها در دریای سیاه، انعکاس نورهای نارنجی رنگ در بندر لنگه، دیده شدن نورهای شگفت‌انگیز در استان مازندران و وقوع رویدادهای سالیان قبل از جمله زلزله بم و رودبار و منجیل به همین تجهیزات مربوط می‌شوند! چنانچه به همین دو کلمه دقت کنیم، به کشش و دهان پر کننده بودن آنها پی می‌بریم.
همین‌اندازه که طرف مقابل باور کند که نیروهای مسلح آمریکا در حمله به عراق و با استفاده از اسلحه الکترونیکی بغداد را یک‌روزه تصرف کردند و اسلحه هارپ به عنوان سلاحی نوین بعد از دهه ۶۰ میلادی از سوی آمریکا و برای تحت فشار قرار دادن کشورهای مخالف و سیاست‌های آن کشور طراحی و ساخته شده، کفایت می‌کند تا حرف گوینده را بپذیرد و عامل اصلی صدها رویداد آشنا و غیرآشنا را به همین کلمات همه‌کاره وصل کند.
سوم: ذهنیت ساده‌ساز و آسان‌باور ما ایرانیان بارها و بارها و در کنش‌های مختلف عیار خود را نشان داده است، نتایج خوبی هم به همراه نداشته است.
با خودمان تعارف نکنیم. پذیرش حرف‌های غیرقابل باور شخصیت‌هایی همچون «هخا» ، «گروه ایران‌بان» ، «عمو داور» و ده‌ها شخصیت دیگر درباره تصرف ایران در کمتر از یک هفته و تبعید حاکمان وقت به ونزولا از سوی شهروندان همین کشور باور شد، مهمتر اینکه جولان برخی از افراد به اسم پیشگو، فال‌گیر، رمال، از عالم غیب باخبر، با قدرت‌های ماورایی در اتباط پیوسته و. . . به دلیل همین ذهنیت توهم‌نگر خودمان است. ذهنی که توانایی تحلیل رویدادهای واقعی و دست و پنجه نرم کردن با استدلال‌ها را ندارد و به آسانی به دام توطئه و توهم فرو می‌افتد.